“ሀገር ሲወረር አብረህ ውረር” ልንቀርፈው የሚገባ የተዛባ አመላከከት part 2

 በተለይም ከ2000 ዓ.ም ጀምሮ በርካታ አፍራሽ ግብረ ሀይሎችን በማቋቋም ህገ ወጥነትን የመከላከል ስራ በስፋት ሲሳራ ቢቆይም የተለያዩ ወቅቶችን በመጠበቅ በተለይም በምርጫ ወቅት፣ ቅዳሜና እሁድ፣ የበአላት ቀናት፣ሌሊትን በተለይም ጨረቃ በማትኖርበት ጨለማን ተገን በማድረግ፣የክፍለከተማና የወረዳ አመራራችን በግምገማና በውይይት ላይ በሚሆንበት ጊዜ ወራሪዎች አካባቢውን በህገ ወጥ የቤት ግንባታ የሚያጥለቀልቁበት በእነሱ ልምድ ‹‹ ምቹ ወቅት›› የሚሉት ነው፡፡

በዚህ አመትም ሰፊ የሆነ አዳዲስ የአመራር መተካካት ስራ በወረዳዎች በመሰራቱና ግማሽ ያህሉ አመራር አዲስ በመሆኑ የተፈጠረውን ክፍተት በመጠቀም በክፍለ ከተማው ህገ ወጥ የመሬት ወረራው በስፋት መካሄዱን ዋና ስራአስፈፃሚው ያስረዳሉ፡፡

ከዚህ በተጨማሪም በአንዳንድ የሀገራችን አከባቢዎች የፀጥታ ችግሮች ሲከሰቱ አመራሩ በፀጥታ ስራዎች ትኩረት በሚያደርግበት ጊዜ ህገ ወጥ የመሬት ወረራው የመስፋፋት እድል አግኝቷል፡፡ ቀውሶችን የሚቀጠሉ የሚመስለውና የህገ የበላይነትን ወደ ጎን የሚተው ግለሰብ ሀገር ሲወረር አብረህ ውረር በሚል ኋላቀር አመለካከትና በደላላ እየተገፋፋ የህገ ወጥ ድርጊቱ ተሳታፊ የሆነበት አጋጣሚ መሰረታዊ የአመለካከት ለውጥ የሚጠይቅ ነው፡፡

የወረዳው ስራ አስፈፃሚዋም በወረገኑ ያለው የህገ ወጥ ቤት ግንባታም ቀን ቀን ሳይሆን ጨለማን ተገን በማድረግ እንደሚከናወን ያስረዳሉ”” እንደህም ይላሉ፤ ‹‹ለቤቱ ግድግዳ የሚሆን ጭቃ ሳይቀር ሌላ ቦታ በማስቦካትና በመኪና በማጓጓዝ በአንድ ሌሊት ሰርተው ቀለም በመቀባት አሮጌ እያስመሰሉ ህገ ወጥ ድርጊቱን እያሰፋፉ›› እንደመጡ ህገወጦች የሚጠቀሙበት ተጨማሪ ስልት ያስረዳሉ፡፡

ስለዚህ የተጠቀሱትን ወቅቶችና ኹነቶች ህገወጥ የመሬት ወረራ ለመፈፀም ምቹ ጊዜ በማለት ኪራይ ሰብሳቢው ለይቶ እየሰራበት ከሆነ በተጠቀሱ ወቅቶች የመንግስት መዋቅሩ በቂ የሆነ ክትትልና የሰው ሃይል ምደባ ማድረግ ይኖርበታል፡፡

የደላሎችና የሌሎች አካላት ሚና

በወረገኑ ህገ ወጥነትን የሚያበረታቱና መሬት በመውረር ቤቶች እንዲገነቡ የሚያደርጉ በርካታ የንግድ ማዕከላትም በወረዳው ነበሩ፡፡ ከዚህ ከወረገኑ ተሞክሮ ሌላው አከባቢም ትምህርት መውሰድ ያለበት አንድ ተግባር ነበረ፡፡ በወረዳው ባለተለመደ ሁኔታ 25 የሚደርሱ የአጣና መሸጫዎች ተከፍተዋል፡፡ በተደረገው ግምገምማና ጥናት እነዚሀ አጠና ቤቶች ለህገወጥ ግንባታ ዋና ግብአት አቅራቢ ሆኖው ተገኝተዋል፡፡ እናም ዛሬ እነዚህ ቤቶች ሙሉ በሙሉ እንዲፀዱ ተደርጓል፡፡ እናም የወረዳ መዋቅሩ በአንድ ወቅት ያልተለመዱ የንግድ እንቅስቃሴዎችና ሌሎች እንቅስቃሴዎች ሲመለከት ለምን ብሎ መጠየቅና መፈተሽ ይኖርበታል”” በወረዳችን የኢኮኖሚ እንቅስቃሴ ጨምሯል ብሎ በአዎንታዊ ገፅታው ብቻ መታየት የለበትም፡፡ ከወረገኑ ሌላ ትምህርት የሚወሰደው ይኸው ነው፡፡

በአካባቢ የንግድ ፈቃድ ሳይኖራቸው ከፍተኛ የሆነ የንግድ እንቅስቃሴ ሲያካሂዱ የነበሩ ሌሎች የንግድ መደብሮች ላይም እርምጃ ተወስዷል፡፡ አሁን ላይ 78 የሚሆኑ አርሶ አደሮች መሬት መሸጣቸውን በተደረገው ጥናት 32 የሚደርሱ ደላሎችና አሻሻጮችም መለየታቸውና ለህግ ለማቅረብና የእርምት እርምጃ ለመውሰድ ቅድመ ዝግጅት እየተደረገ መሆኑ ከክፍለከተማውና ከወረዳው ሃላፊዎች መረጃው አግኝተናል፡፡

መንግስት የአርሶ አደሩን የተለያዩ ችግሮች ለመፍታት ጥረት እያደረገ ባለበት፣ ለልማት ሲነሳም ለራሱና ለልጆቹ መሬት /ቤት የሚቀልስበት/ እና ለራሱም ቋሚ ገቢ የሚያገኝበት ፓኬጅ ተቀርፆ ለመተግበር አስተዳደሩ ወስኗል፡፡ በዚህ ወቅት ለሌላ ሶስተኛ ወገን በህገወጥ መሸጥና ህገ ወጥ ግንባታ በቦታው ላይ እንዲሰራ መፍቀዱ የህገመንግስት ጥሰት ከመሆኑ በተጨማሪ የአርሶ አደሩ ዘላቂ ጥቅምም የሚያስቀር ስለሆነ አስተዳደሩ በዝምታ የሚያልፈው ጉዳይ እንዳልሆነ አቶ ታምራት ይናገራሉ፡፡

ህገ ወጥ ግንባታን ማፍረስ የመጀመሪያ እርምጃ መሆን የለበትም!!

ህገ ወጥ ግንባታን ማፍረስ የመጀመሪያ ምርጫ አይደለም፡፡ መጀመሪያ እንዳይሰራ መከላከል ይገባል፡፡ በአንድም ሆነ በሌላ መንገድ የመንግስትም ሆነ የህዝብ ሀብት ይባክናል፡፡ ኪራይ ሰብሳቢውና በስሌት በወረራው የሚሰማራ ሃይል እንዳለ ሆኖ በጥረቱና በላቡ ለፍቶ ደክሞ ያፈራውን ሀብት በዚህ ህገ ወጥ ድርጊት ላይ የሚያውል ህዝብም አለ”” ይህ መጠሊያ ለማግኘት በሚል ተግበሩ ህገወጥ በመሆኑ ድርድር ሊደረግበትባይገባም/ ያለችውን ጥሪት እዛ መሬት ያፈሰሰ ወገን ተጎጂ መሆኑ አይቀርም፡፡ እንዲህ እንዲሆን የመንግስት ፍላጎት አይደለም፡፡ የዚህ ወገን ሃብት በሌላ ህጋዊና ኢኮኖሚያዊ ፋይዳ ያለው ተግባር ቢውል ከግለሰባዊም አልፎ ሀገራዊ ፋይዳም ነበረው፡፡ ከዚህም ሌላ ህገወጥ ፈረሳ ወጪ አለው፡፡ መንግስት ለልማት የያዘውን በጀት ለአፍራሽ የሰው ሀይልና ለማሽነሪ ለማዋል ይገደዳል፡፡ በልማት መዋል የነበረበት የሰው ጉልበት ለማፍረስ ይፈሳል፡፡ አመራሩ ሌሎች የህዝብ ጉዳዮችን መስራት ሲገባ ለቀናት በዚህ ይጠመዳል፡፡ ይህ ቀድሞ የመከላከል ስራ ሳይሰራ በመቅረቱ በህዝብም በመንግስትም በድምር በሃገር ሃብት የሚደርስ ኪሳራ ነው፡፡ ወረራ ከተፈፀመ ጉዳዩ መቀልበስ ስላለበት የመጨረሻ የሆነውን የማፍረስ እርምጃ መውሰዱ ግን ትክክልና ተገቢ ነው፡፡

እናም ክፍለ ከተማው በቅድሚያ ከ2003 ዓ.ም ጀምሮ በአየር ካርታ የማይታዩትን በሙሉ ከግንቦት 10/2008 ጀምሮ ማፍረስ ጀምሯል”” በዚህም የህዝብና የመንግስት ሀብት የሆነውን በርካታ መሬት እያስመለሰ ነው፡፡ ገና ለመኖሪያነት ያልተጠቀሙባቸውን ተዘግተው የሚገኙትንና አንዳንዶቹም ቆርቆሮ ያልተመታላቸውን 940 የሚደርሱ ቤቶችን በማፍረስ ነው ስራው የተጀመረው፡፡ እርምጃው አንዱን ከአንዱ ስለማይለይ “ህብረተሰቡ እርምጃው በዚህ ደረጃ ከሆነ እኛ ችግር የለብንም” በሚል አብዛኛው ህብረተሰብ ቀድሞ እራሱ በማፍረስ እንደተባበረም አቶ ታምራት አስርድተዋል፡፡

ወረዳው ካልተቀናጀ እንቅስቃሴ ወደ ተቀናጀ ተግባር ገብቷል

የወረዳ 12 አስተዳደርም ችግሩን ለመቀልበስ ሌት ተቀን ቢሰራም ከርቀትና በተለያዩ ምክንያትቶች ሙሉ በሙሉ ህገ ወጥነትን ሊከላከል ባለመቻሉ ከክፍለ ከተማው በጋራ በመሆን መፍትሄ አስቀምጠው ተንቀሳቅሰዋል፡፡ በአሁኑ ሰአት ህገ ወጥ ግንባታን ለማፍረስ ከመጀመራቸውም በፊት ከክፍለ ከተማው አመራር ጋር በመሆን ህገ ወጡን በምን አይነት መንገድ መለየት እንደሚቻል በጋራ ሆኖ በመምከር ወደ ተግባር ገብተዋል፡፡ በዚህም ወረዳ 12ን ብቻ የሚመለከት በእቅድ የተመራ ልዩ የጋራ ግብረ ሀይል በማቋቋም በእቅዱ መሰረት ህገ ወጥ ግንባታን ከማፍረስ በፊት የማስቆም ስራውን በማስቀደም መሬት በህገ ወጦች እንዳይሸነሸን ማድረጉን ዋና ስራአስፈፃሚዋ ያብራራሉ፡፡

ከክፍለ ከተማው 14ቱ ወረዳዎች የተወጣጡ የደንብ ማስከበር አባላትና ሰባት የወረዳው አመራሮች በቋሚነት ተመድበው በመስራት አዳዲስ ግንባታዎችን በማስቆም ለቀጣይ እርምጃ ለመውሰድ የሚያስችል ጥናት አድርገዋል፡፡ በጥናታቸውም የተለያዩ ባለድርሻ አካላትን በማሳተፍ ህገ ወጡንና ህጋዊውን የመለየት ስራ በመስራት ወደ ተግባር መግባታቸውን ነው ዋና ስራ አስፈፃሚዋ ያረጋገጡልን፡፡

በቀጣይም ህገ ወጥ ተግባራት ከማስቆምና ከመከላከል ባለፈ ወረዳ አስተዳደሩ ከህብረተሰቡ ጋር በየ 15 ቀኑ በመወያየት የግንዛቤ ማስጨበጥ ስራ በመስራት ህገ ወጥነቱን አምኖ በራሱ ለማፍረስም መግባባት ላይ ደርሷል፡፡ በዚህም ህገ ወጥነትን ለመከላከል ለሚደረገው እንቅስቃሴ ህብረተሰቡን በማሳተፍና ከጎናቸው እንዲቆም በማድረጋቸው ከግማሽ በላይ በህገ ወጥ መንገድ የተገነቡ ቤቶችን ራሱ ህብረተሰቡ ያፈረሰበት ሁኔታ ተፈጥሯል፡፡

በህገ ወጥ መንገድ የተሰሩ ቤቶችም በ2006 እና 2007 በተጠና ጥናት ምን ያህል ቤት እንዳለና ማን እንደሚኖረበት እንዲሁም ሰው የማይኖርባቸው ባዶ ቦታዎችና ታጥረው የታያዙ ቦታዎችን የመለየት ስራ ተሰርቷል፡፡ በተጨማሪም ቤቶቹን ብቻ ሳይሆን ቤቶቹን በህገ ወጥ መንገድ የገነቡ ግለሰቦችንም አጠቃላይ ሁኔታና ከየት እንደመጡና የኑሮ ደረጃቸውን የሚያሳይ ዝርዝር ጥናት ተካሂዷል፡፡ በዚህም በተያዘው አመትና አምና የተሰሩ 2 ሺህ 890 ቤቶችንና 1600 ህገ ወጥ ይዞታዎች የተለዩ ሲሆን 940 ሰው አልባ ባዶ ቤቶችንና ታጥረው የተያዙና 1600 ቦታዎችን ቀድመው እንዲፈርሱ አቅጣጫ በማስቀመጥ ተግባራዊ አድርገዋል፡፡

“ህገ ወጥ ግንባታንና ወረራን እርምጃ መውሰድ ብቻ ሳይሆን በዘላቂነት የተወረረውን መሬት ድጋሚ እንዳይወረር ወደ መሬት ባንክ እያስገባን ለመሄድ እቅድ አውጥተን እየተንቀሳቀስን ነው” ይላሉ ወ/ሮ ልክነሽ ተገኔ፡፡

ድርጅት በግንባር ቀደምትነት በህገ መንግስት የተቀመጡ ውሳኔዎችን በመጠበቅና በማክበር ድርብ ሃላፊነቱን እየተወጣ ይገኛል ያሉት የቦሌ ክፍለ ከተማ ድርጅት ጽ/ቤት ሀላፊ አቶ ወርቁ ተሾመ ሲሆኑ በዚህ ረገድ ህገ መንግስቱ መሬትን የህዝብና የመንግስት መሆኑን በግልፅ መደንገጉን እና በተቃራኒው ይህንን መተላለፍ ህጋዊ እርምጃ የሚያስወስድ እንደሆነ መቀመጡን ገልፀዋል፡፡ አቶ ወርቁ በክፍለ ከተማው በተለይም በወረዳ 12 ወረገኑ አካባቢ ህገ ወጥ ግንባታን የማፍረሱን ሂደት አስመልክተው ክስተቱን ሲያብራሩ ውስን የሆነውን መሬት ለግል ጥቅማቸው ለማዋል ግለሰቦቹ እያደረጉት ያለው መፍጨርጨር ህገ መንግስቱንም ሆነ የሊዝ አዋጁን ካለመቀበል የመነጨ በመሆኑ የህግ የበላይነትን ለማስከበር ሲባል ልማታዊ መንግስት እና የሚመራው ድርጅት በህገ ወጦች ላይ አስፈላጊውን እርምጃ እየወሰደ ይገኛል፡፡

ህገ ወጥነት ለጥቂቶች እንጂ ለአብዛኛው ህብረተሰብ የማይጠቅም መሆኑን የገለፁት አቶ ወርቁ መንግስትን የቤቶች ግንባታን እንዲያፋጥንና ሌላ አማራጮችን እንዲያይ መግፋት ሲገባ በህገ ወጥነት መሬትን መውረር ትክክል አይደለም ብለዋል፡፡

መሬትን በህገ ወጥ መንገድ ለሚያሸጡ ደላሎች ምቹ ሁኔታን ሲፈጥር ቆይቷል ይላሉ የአመራር በየጊዜው መቀያየርም ለጉዳዩ ክፍተት የፈጠረ መሆኑን የገለፁት አቶ ወርቁ የአመራር ሰጭነት ጉዳይም ሌላው ችግር እንደነበር ያስረዳሉ፡፡ በተለይም በተለያዩ ጊዜያት ተመድበው የነበሩ የወረዳው አመራሮች ቁርጠኛ ውሳኔ በመስጠትና ራሳቸውንም ከተግባሩ የፀዱ በመሆን ረገድ ክፍተቶች እንደነበሩባቸው ያሰምሩበታል፡፡

የህግ መላላት ሳይሆን ከህገ አስከባሪው ጋር በድብብቆሽ ተሰውረው የገነቡ አለፍ ሲልም ከህግ አስከባሪው ጋር ያልተገባ ጥቅም ለማግኘት የተሄደበትን ርቀት ቁልጭ ባለ መልኩ ከህብረተሰቡ ጋር ውይይት ተደርጓል፡፡ በዚህም የመሬትና የሊዝ አዋጁን በመተላለፍ ለስርአቱ ተገዢ ባልሆኑት ላይ እርምጃ እየተወሰደ መሆኑን ይገልፃሉ፡፡

ወደ እርምጃ በተገባበት በአሁኑ ወቅት መጀመሪያ ሰው አልባ የሆኑትን ቤቶች ለይቶ የማፍረስ እርምጃ ከተወሰደ በኋላ የክፍለ ከተማው እና የወረዳው የመሬት አስተዳደር ባለሙያዎች በተገኙበት የግለሰቦቹ ሰነዶች እና የአስተዳደሩ ማስረጃ እየተመሳከረ ነው ውሳኔ የሚሰጠው ሆኖም አንዳንድ ሀይሎች ውይይት እንዳልተደረገ እና ልክ ከፍተኛ የሰው ህይወት እንደጠፋ አድርገው ለማቅረብ ሞክረዋል፡፡ ነገር ግን መረጃቸው ፈፅሞ ከእውነት የራቀ መሆኑና በአሁኑ ሰአት ያለምንም ግርግር ህገ ወጥ ፈረሳው እየተከናወነ ይገኛል፡፡

ከላይ ህገ ወጥ ግንባታ የሚስፋፉባቸውን እና በስፋት የተሰማሩ ግለሰቦችንም ጭምር የጠቀሱትን የድርጅት ሀላፊ ሀሳብ በመጋራት ረገድ የወረዳው የመዋቅር አባላት ያለ ልዩነት ይስማሙባቸዋል፡፡ የወጣት ሊግ አባል የሆነው ወጣት መስፍን አስራት በተለይም መንግስት መሬት የዜጎች የጋራ ሀብት መሆኑን ባስቀመጠበት አግባብ እንዲከበር የፀና አመለካከት አለው፡፡ የጋራ በሆነው የመሬት ሀብትም ጥቂቶች ብቻ ፍትሃዊ ባልሆነ አግባብ መጠቀም የለባቸውም ባይ ነው፡፡ በመሆኑም ከተግባሩ በመራቅና በማውገዝ ተግባር ተሰማርቷል፡፡

ሌላኛዋ የሴት ሊግ አባል ወ/ሮ ወሰኔ ድንበሩ ተግባሩ ለህገ መንግስት ያለመታዘዝና በአቋራጭ መሬት ለመያዝ የሚደረግ ህገ ወጥ ተግባር መሆኑን ይናገራሉ፡፡ የዜጎችን እኩል ተጠቃሚነት የሚፃረር ኢፍትሃዊ በመሆኑ እንደ አንድ ዜጋም በአባልነታቸውም ይታገሉታል፡፡ የመንግስት ውሳኔ ትክክለኛ ወቅቱን የጠበቀ ነው ይላሉ፡፡ ምክንያቱም እርምጃው ባይወሰድ ሊባባስና ህገ ወጦችም ሊበረታቱ ይችላሉና እርምጃው በሚያስተምር በማያዳግም መልኩ መሆኑ መንግስትንም ድርጅትንም ያስመሰገነ በመሆኑ የሁሉም ድጋፍ እንደማይለይና ተጠናክሮ ሊቀጥል እንደሚገባ ያስረዳሉ፡፡

ዜጎችን እኩል ተጠቃሚ የሚያደርግ ፍትሃዊ አማራጭ

በከተማችን የመኖሪያ ቤት ችግር በስፋት መኖሩ አያጠያይቅም፡፡ ነገር ግን ድርጅታችንና መንግስታችን አቅም በፈቀደና የተለጠጠ በሚባል ልክ የቤት ልማት ፕሮግራም እያካሄደ ነው፡፡ በተነፃፃሪ የተሻለ ገቢ ላላቸው የ40 በ60፣ ለመካከለኛና ዝቅተኛ ገቢ ላላቸው የህብረተሰብ ክፍሎች ደግሞ የ20 በ80 እና የ10 በ90 የቤት አማራጮችን በመንግስት ድጎማ እያቀረበ ነው፡፡ በመሆኑም ሁሉም የከተማው ነዋሪ ጊዜውን ጠብቆ እየቆጠበ ተጠቃሚ እየሆነ ይገኛል፡፡ የተሻለ አቅም ያለውም በሪልስቴቶችና በግሉም ህጉን ተከትሎ ቤት የሚሰራበት አግባብ ተቀምጧል፡፡ ሆኖም በእላፊ ጥቅም ፍለጋ አማራጭ ሊሆን የማይችል አማራጭ የሚከተሉ ግለሰቦች ከህገ ወጥ ድርጊታቸው እንዲቆጠቡና ለብዙሀኑ ተጠቃሚነት ሲባል ሁሉም ሀይ ሊላቸው ይገባል፡፡

ነዋሪዎችስ ምን ይላሉ?

ገብረ እግዚያብሄር ወልደ ስላሴ ይባላሉ፡፡ የቦሌ ወረዳ 9 የነዋሪዎች ፎረም አደረጃጀት አባል ናቸው፡፡ እንደ እርሳቸው አገላለፅ መሬት ውስን ሀብት እንደመሆኑ መጠን በአሁኑ ሰዓት መንግስት ከዘራፊዎች ለመመለስ የሚያደርገው ጥረት ትክክለኛ በመሆኑ ሁሉም ዜጋ የመንግስትን አቅጣጫ ተከትሎ ህገ ወጥነትን ሊከላከል ይገባል ይላሉ፡፡

አብዛኛው የመሬት ወረራ የሚያካሂደው አካል መሬትን በመሸጥ ትርፍ ማገላበጥ እንጂ የሚኖሩበት ውስን ናቸው የሚሉት አቶ ገብረእግዚያብሄር ይሄም እላፊ ተጠቃሚነት ፍለጋ እንጂ ከኑሮ ደረጃ ጋር መያያዝ እንደሌለበት ይስማላሉ፡፡ “ህዝቡ በህገ ወጥ መንገድ መሬት የወረሩ አካላት አፋጣኝ እርምጃ ሲወሰድባቸው አያይም” በማለትም ይወቅሳሉ፡፡ አክለውም ግለሰቦች በህገ ወጥ መንገድ መሬት በመያዝ በከፍተኛ ዋጋ እየቸበቸቡ ኪራይ በመሰብሰብ ኪሳቸውን ሲያደልቡ ሁሌም ይቆጫቸው ነበር ለወደፊትም “ህግን አክብረው በተቀመጠው ህብረተሰብ ዘንድም የመገፋፋት ስሜት እንዳይፈጠር መንግስትና ህዝቡ ተቀራርበው መስራት ይገባቸዋል” ብለዋል፡፡

በተለይ በከተማችን ህገ ወጥነትን ነዋሪዎች አምርረው እንደሚቃወሙት ያምናሉ፡፡ ሆኖም በመንግስት አካላትም ጭምር የተሰገሰጉ ሙሰኞች በመኖራቸው ጩ¡ታቸው በአግባቡ እየተደመጠ እንዳልሆነ ያምናሉ፡፡ ደንብ አስከባሪዎች ይህንን ህገ ወጥ ድርጊት የመከላከልና የመቆጣጠር ሀላፊነት እንዳለባቸው እየታወቀ አንዳንድ ሃላፊነት የጎደላቸው ደንብ አስከባሪዎች ነዋሪዎች የሚሰጧቸውን ጥቆማ ይዘው አስፈላጊውን እርምጃ መውሰድ ሲችሉ “እከሌ ጠቁሞኝ መጣሁ” በማለት በነዋሪዎች ዘንድ የተፈጠረውን የመተጋገል ግለት ውሀ እየቸለሱበት እንደሚገኙም ጠቁመዋል፡፡

በተመሳሳይ በክፍለከተማው ወረዳ ዘጠኝ የሚካሄደው ህገ ወጥ የመሬት ወረራም ከነዋሪዎች የተደበቀ አይደለም ይላሉ፡፡ በወረዳው ብቻ ሳይሆን በሁሉም አካባቢዎች መሬት ከመልካም አስተዳደር ችግርና ከኪራይ ሰብሳቢነት ጋር እየተያያዘ የሚነሳው፤ እናም ሁሉም ሊታገለውና የህግ የበላይነት ሊከበር እንደሚገባ ይናገራሉ፡፡

በተለይም በየቀጠናው የሚገኙ የድርጅትና የመንግስት መዋቅር አባላትና አመራሮች ህብረተሰቡን በማስተባበር ግንባር ቀደም ሚናቸውን እንዲወጡ ጠይቀዋል፡፡

በወረዳ 12 ወረገኑ ቀጠና ላይ መንግስት እያከናወነው ያለው ህገ ወጥነትን የማፅዳት ተግባር ከመቼውም ጊዜ በበለጠ ቁርጠኛ መሆኑን ያመላክታል ያሉት ደግሞ የወረዳ 11 ነዋሪው አቶ ሲሳይ ተክሉ ናቸው”” በወረዳቸው ነዋሪውና አመራሩ በህገ ወጥ የመሬት ወረራ ላይ ድርድር የለውም ይላሉ፡፡

ነዋሪው ከወረዳው አልፎ በክፍለ ከተማው አንዳንድ ወረዳዎችና በሌሎችም ክፍለ ከተሞች የሚደረገውን አሳሳቢ የመሬት ወረራ በእጅጉ እንደሚያወግዙት ይገልፃሉ፡፡ ዜጎች በጥረታቸው ያካበቱት ሀብት ህገ ወጥ ግንባታ ላይ እንዲውል የሚያማልሉና ለኪሳራ የሚዳርጉ ደላሎችና አመራሮች በህግ እንዲጠየቁም ይጠይቃሉ፡፡ በኪራይ ሰብሳቢነትና በህገ ወጥ ግንባታ ላይ የሚሳተፍ አባልም ተገምግሞ ከአባልነት እስከማሰናበት ድረስ አባላት በመሰረታዊ ድርጅትም ሆነ በህዋስ የሚያደርጉትን ትግልም አጠናክረው መቀጠል እንዳለባቸው አሳስበዋል፡፡

በምክትል ከንቲባ ማዕረግ የመልካም አስተዳደር ጉዳዮች አስተባባሪ አቶ አባተ ስጦታው በአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር 2ኛ መደበኛ ጉባኤ ላይ ህገ ወጥ የመሬት ወረራንና ግንባታን አስመልክተው አስተያየታቸውን ሰጥተው ነበር፡፡ ተግባሩንም አስቀድሞ መከላከል ያልተቻለው በወረዳ ካለው መዋቅራችን ችግር የሚመነጭ ነው ያሉ ሲሆን ይህ ጉዳይ የደንብ ማስከበር ጽ/ቤትንም በቀጥታ እንደሚመለከት ነው የተናገሩት”” ለእያንዳንዱ መሬት ፖሊስ መመደብ አንችልም ያሉት አቶ አባተ ይህንን ህገ ወጥ የመሬት ወረራና ተግባር ለመከላከል የእያንዳንዱ ህብረተሰብ ሃላፊነት ነው ብለዋል፡፡ አብዛኛው የከተማችን ነዋሪ ያለበትን የቤት ችግር ለመቅረፍ ከመንግስት ጋር በጥምረት እየሰራ ነው ሲሉም ተደምጠዋል”” በዚህ ህገ ወጥ ተግባር ላይ በተጨባጭ እየተሰማሩ ያሉት ጥቂቶች ናቸው፡፡ ከቦሌ በተጨማሪ በንፋስ ስልክ ወረዳ 1 ያለውም ሁኔታ ተመሳሳይ ዝንባሌ እንዳለው ምክትል ከንተባው ይናገራሉ፡፡

አሰራሩ “ታጥቦ ጭቃ” እንዳይሆን ትኩረት ይሻል

ክፍለ ከተማው ወደ ህትመት እስከገባንበት ጊዜ ድረስ ከ4 ሺህ 238 በላይ ቤቶችንና ከ1 ሺህ 673 በላይ ታጥረው የተያዙ ቦታዎችን የማፅዳት ስራ አከናውኗል፡፡ በቀጣይም የህግ የበላይነትን የማስጠበቅ ተግባሩን አጠናክሮ እንደሚቀጥል አስታውቋል፡፡

ነገር ግን በህገ ወጥ የመሬት ወረራ ላይ ሁለት ሶስት ጊዜ ካልፈረሰ አይፀድቅም በሚል የተሳሳተ አመለካከት በተደጋጋሚ የመስራትና መንግስትን የመፈታተን ሁኔታዎች የተለመደ ስለሆነ ልዩ ትኩረት መስጠት ያስፈልጋል፡፡ ለዚህም የቁጥጥር አቅምን በተሻለ ደረጃ ለማጠናከርና ህገ ወጥነትን ለመከላከል በወረዳ 12 በአምስቱም ቀጠናዎች የደንብ ማስከበር ቢሮዎች ይቋቋማሉ፡፡ በቀጣይ ግን ማፍረስ ብቻ የመጨረሻ እርምጃ አለመሆኑንና ድርጊቱን የሚፈፅም አካል በህግ ተጠያቂ የሚደረግበት አሰራር ስላለ ሁሉም ከድርጊቱ ሊርቅ ይገባል፡፡

መሬትና አማራጭ የሌለው ምርጫ በቦሌ part 1

 መንግስትና ቀጥለው በወጡ የኢኮኖሚ ስትራቴጂ ፖሊሲዎችና አዋጆች ተደንግጓል፡፡ የመሬት ጉዳይ የህገመንግስቱ ዋና ምሰሶዎች ከሚባሉ ድንጋጌዎች አንዱ ነው፡፡

በዚህ መልኩ በመደንገጉና ህጋዊ ከለላ በመሰጠቱ መሬትን ዋናው የኢኮኖሚ አቅም ሆኖ የህዳሴ ጉዟችን የምናረጋግጥበት ብቻ ሳይሆን የዜጎችን ፍትሀዊ ተጠቃሚነት ይበልጥ እያረጋገጠ እንዲመጣ አስችሎታል”” በተለይ ውስን የሆነውን የከተማ መሬት በአግባቡና ፍትሀዊ በሆነ መንገድ ለታለመለት አላማ ለማዋል አዲሱን የሊዝ አዋጅ 721/2004 ወጥቶ ተግባራዊ ሆኗል፡፡ በከተሞች እየታየ የመጣውን ፈጣን እድገት ለማረጋገጥ ያስቻለ ሲሆን መሬትን በአጭር ጊዜና በተቀላጠፈ መንገድ ለልማት ለማቅረብ አመቺ ሁኔታን ፈጥሯል፡፡

በገጠሩ የሀገራችን ክፍልም አርሶ አደሩ ከመሸጥና ከመለወጥ በመለስ በመሬቱ የመጠቀም ሙሉ ሕገመንግስታዊ መብት ተሰጥቶታል፡፡ መሬቱ ለሀገራዊ ልማት ቢፈለግ እንኳን ተገቢውን ካሳ የማግኘት መብት አለው፡፡ ህገመንግስታዊ ማእቀፉ እንዲህ ቢልም በተለይም በከተማ ዙሪያ የሚገኙ አርሶ አደሮች ህገ መንግስቱና የሊዝ አዋጁ ከሚያዘው ውጭ የእርሻ ማሳቸውን ሳይቀር በህገ ወጥ ደላሎች በመታለል ለሶስተኛ ወገን በመሸጥ የህዝብና የመንግስት ውስን ሀብትንና እያስወረሩ ራሳቸውንም ለተለያዩ ችግሮች እየተዳረጉ ይገኛሉ፡፡ በ2004 የወጣው የሊዝ አዋጅ ተጠያቂነትን በግልፅ አስቀምጧል፡፡

ክፍል አምስት ‹‹ልዩ ልዩ ድንጋጌዎች›› በሚለው ስር አንቀፅ 35 ስለ ቅጣትን ይደነግገል፡፡ በዚህ አንቀፅ ንኡስ አንቀፅ1/ለ/ እንዲህ ይላል፤

“ማንኛውም ሰው ይህን አዋጅ ወይም በዚህ አዋጅ መሰረት የወጡ ደንቦችን ወይም መመሪያዎችን በመተላለፍ የከተማ ቦታን አጥሮ ከያዘ፣ ግንባታ ካካሄደበት ወይም ከአዋሳኝ ይዞታው ጋር ከቀላቀለ ከ7 እስከ 15 አመት በመደርስ ፅኑ እስራት እና ከብር 40 ሺህ እስከ ብር 200 ሺህ በሚደርስ የገንዘብ መቀጮ ይቀጣል፡፡” /አዋጅ ቁጥር 721/2004 የከተማ ቦታን በሊዝ ለመያዝ የወጣ አዋጅ/

ተግባሩ ለረጅም አመታት የቆየ ቢሆንም በህግ በተከለከለበት ሀገር በከተማችን በተለይም በማስፋፊያ ክፍለ ከተሞች አካባቢ መሬትን በህገ ወጥ መንገድ በመውረር በግለሰቦች እጅ ማሰገባት አሁንም ቀጥሏል”” ይህንንም ድርጊት ለመቅረፍ የከተማ አስተዳደሩ ከሊዝ አዋጅ ባለፈ የደንብ ማስከበር መስሪያ ቤት በማቋቋም፣ ግብር ሃይልና ኮማንድ ፖስት በማደራጀት መሬትን ከህገ ወጦች ለመከላከል ጥረት ቢያደርግም ወንጀሉ መቋጫ አልተገኘለትም፡፡ ቦሌ፣ አቃቂ ቃሊቲ፣ ንፋስ ስልክ ላፍቶ፣ በየካና ኮልፌ ቀራኒዮ ክፍለ ከተሞች የህገ ወጥ የመሬት ወረራ በጠራራ ፀሀይ ጭምር የሚፈፀምባቸው ከመሆን አላቋረጡም፡፡ ይህ ተግባር ደግሞ የመንግስትና የህዝብ ሀብት በውስን ግለሰቦች ቁጥጥር ስር እንዲውል ከማድረጉም ጭምር የህግ የበላይነትን አክብሮ በመንግስት ፕሮግራም የመኖሪያ ቤት ጥየቄው እንዲመለስለት ለሚጠባበቅ አብዛኛው ህብረተሰብ አስተሳሰብን የሚፈታተንና የሚሰልብ እየሆነ ነው፡፡

የኪራይ ሰብሳቢነት የጥፋት መንገድ የሆነው ህገወጥ ወረራ የመጨረሻ ውጤቱ ህገአልበኝነት ማንገስ ቢሆንም ባለንበት ሁኔታ ህግ ያከበረ የሚጎዳበት ህግ የሚጥስ የሚጠቀምበት አይነት ገፅታ እንዲሳል እያደረገ ነው፡፡ ህግ በመጣስ በመውረር ቤት የሚገነባ ደፋርና ጀግና ህግ አክብሮ እጁና እግሩ ሰብብስቦ የሚኖር ደግሞ ፈሪና ደካማ ተደርጎ ይቆጠራል”” ውሃ እያሳሳቀ ይወስዳል እንደሚባለው የኪራይ ሰብሳቢነት ዝቅተኛ ምዕራፍ መልካም የሚመስሉ ገፅታዎች አሉት፡፡ የመጨረሻ ውጤቱ ግን ጉልበት፣ ኔትወርክና ገንዘብ ያለው የብዙሃንን ጥቅም እየጠቀለለ በመውሰድ ህዝቡን ባዶ እጁ የሚያስቀር የጭራቆች መንገድ ነው፡፡

ይህንንም ተግባር ለመቀልበስ የከተማ አስተዳደሩ ለአለፉት አመታት በርካታ እርምጃ እየወሰደ መጥቷል፡፡ የዛሬ አምስትና ስድስት አመት በሪልስቴት አልሚዎች ነን በሚሉ ይፈፀሙ የነበሩ ሰፋፊ ሄክታሮችን የመውረር ተግባር ተቀልብሷል፡፡ ነገርግን ከመዋቅራችን ጀምሮ እስከ ህዝብ ድረስ የአመላከከት ለውጥ በሚፈለገው ደረጃ ባለመምጣቱ ችግሩን ለመቅረፍ አልተቻለም፡፡ ችግሩ ቀጥሏል፡፡ መንግስትም ህገወጥ ተግባሩ የመቀልበስ ጥረቱ አላቋረጠም፡፡

በቅርቡም በቦሌ ክፍለከተማ ከግንቦት ጀምሮ በወረዳ 12 ልዩ ስሙ ወረገኑ ተብሎ በሚጠራው አካባቢ የተካሄደው ህገ ወጥ ግንባታን የማፍረስ ተግባር ከ50 ሄክታር በላይ ተወሮ የተያዘን መሬት ነፃ እየተደረገና የህግ የበላይነትን የማረገገጥ ስራ በክፍለከተማው እየተካሄደ ይገኛል፡፡

እኛም የህገ ወጥ መሬት ወረራው በማን? በምን መልኩ? ከመቼ ጀምሮ እንደተያዘና ወረራውን ለመከላከል ምን አይነት እርምጃ እየተወሰደ እንደሆነ ከተለያዩ ባለድርሻ አካላት ጋር ቆይታ አድርገን በዚህ መልኩ ይዘን ቀርበናል፡፡ መልካም ቆይታ፡፡

ህገ ወጦችን ህጋዊ ማድረግ እስከ መቼ?

መንግስት ሆደ ሰፊ በመሆን ድርጅታችንም በህብረተሰቡ ላይ ያለውን የቤት ችግር በመረዳትና ተያይዞ የሚመጣውን ከባድ ኪሳራ ከግምት ውስጥ በማስገባት ህገ ወጥ የመሬት ወረራዎችን ከማፍረስ ይልቅ እስከ 1997 ዓ.ም ድረስ ህጋዊ እያደረገ የመጣበት ሁኔታ አለ፡፡

ይህንንም ለማድረግ የተገደደው ከ1997 በፊት የነበረው የቤቶች ፕሮግራም ገና ጅምርና እንደ አሁኑ በመቶ ሺህዎች የሚቆጠሩ ቤቶች የሚገነቡበት ስላልነበር የመኖሪያ ቤት ችግሩ በመባባሱ ችግሩን በጊዜያዊነት ለመቅረፍ በወቅቱ በህገ ወጥ መንገድ የተገነቡ ግንባታዎችን ህጋዊ የማድረግ ስራ መሰራቱን ነው የቦሌ ክፍለ ከተማ ዋና ስራ አስፈፃሚ አቶ ታምራት አስናቀ የሚያስረዱት፡፡

ይህ ማለት ግን በየጊዜው መሬት እየተወረረ ህጋዊ እየተደረገ ቢሄድ ኢኮኖሚውን ከማቆርቆዙ በተጨማሪ ፍትሃዊ ተጠቃሚነትን ስለማያረጋግጥ የሚያስከትለው ማህበራዊ ቀውስ ለሁሉም ግልፅ ነው በማለት ህገ ወጥነት ለሀገርም ለህዝብም ጠንቅ መሆኑን ይገልፃሉ፡፡ በመሆኑም በተለይም የሊዝ አዋጁ ከወጣበት ጊዜ ጀምሮ በከተማዋ መሬት መውረር በጥብቅ ተከልክሏል፡፡ የከተማችንን መሬት እንዴት መጠቀም እንደሚቻል በአዋጅ 721/2004 በግልፅ ተቀምጧል፡፡

ለህብረተሰባዊ ጠቀሜታ የሚውል ማለትም ለትምህርት ቤት ለጤና ጣቢያና ለሌሎች ማህበራዊ አገልግሎት በምደባ አስተዳደሩ ከሊዝ ነፃ በሆነ መንገድ ያስተላልፋል፡፡ ከዛውጪ ግን የከተማ መሬት በሊዝ ነው የሚተላለፈው፡፡ ስለዚህ ይህንን በመጣስ የሚደረግ ማንኛውም አይነት የመሬት ወረራ በአስተዳደሩ በኩል ምንም አይነት ህጋዊ ተቀባይነት የለውም፡፡ ለዚህም ሲባል በቦሌ ክፍለ ከተማ በወረዳ 12 ወረገኑ ተብሎ በሚጠራው ቀጠና በህገ ወጥ መንገድ መሬት የወረሩ ግለሰቦችን ቤታቸው ከመፍረሱ አስቀድሞ ሰፊ የግንዛቤ ማስጨበጫ ስራ መሰራቱን የክፍለ ከተማው ዋና ስራ አስፈፃሚ አቶ ታምራት ያስረዳሉ፡፡ በመሆኑም እስከአሁን ውሳኔ ከተሰጠበት እስከ 1997 ከተገነባው ህገወጥ ግንባታ በስተቀር በሀገወጥ የተያዘ መሬት መቼም ቢሆን መንግስት ይቅር እንደማይለውና ህጋዊ እንደማያደርገው ህዝቡ የመንግስትን ግልፅ አቋም መረዳት አለበት፡፡ ራሱን ከተሳሳተ ስሌት ማውጣት አለበት፡፡

              በድሀው ስም የሚነግድ እላፊ ጥቅም ፈላጊ             

የህገ ወጥ የመሬት ወረራ ተግባሩን ለመቀልበስ ወረዳው ከ2005 ጀምሮ የማፍረስ ስራ ቢሰራም ከምርጫና ከወቅታዊ ጉዳዮች እንዲሁም ንቅናቄ ባለ ሰአት ከተለያዩ ክልሎች የመጡና ቤት ንብረት ያላቸው እንዲሁም የከተማችን ባለሀብቶች ትርፍ እላፊ ለማግኘት ወደ ስፍራው በማቅናት የመንግስትንና የህዝብ ውሱን ሀብት በመውረር ለስርአቱና ለሊዝ አዋጁ ተገዢ ሳይሆኑ ለልማት የሚውልን መሬት በእጃቸው እያስገቡ ይገኛሉ፤ የሚሉን የወረዳው ዋና ስራአስፈፃሚ ወ/ሮ ልክነሽ ተገኔ ናቸው፡፡

በህገ ወጥ የመሬት ወረራ ላይ የሚሳተፍ አካላት በአብዛኛው ቤት የሌላቸውና በዝቅተኛ የኑሮ ደረጃ ላይ የሚገኙ የህብረተሰብ ክፍሎች ተደርጎ ይታሰብ ይሆናል፡፡ እንዲህ አይነት አረዳድ ግን የተሳሳተ መሆኑ በወረገኑና በሌሎች አከባቢዎች በህገወጥ በተገነቡ ቤቶች ክፍለ ከተማው ባደረገው ጥናት አረጋግጦታል፡፡ በተግባር ሲታይ እጅግ የተሳሳተ ነው፡፡

ወ/ሮ ልክነሽ ቦታውን ወርረው ቤት ገንብተው የቆዩት ግለሰቦች የመኖሪያ ቤት ችግር የሌለባቸውና ተጨማሪ እላፊ ጥቅም ለማግኘት እንደነበር፤ ደሀ ቢሆኑ ኖሮ ቦታው ላይ በሸራና በላስቲክ ቤት ሰርተው በኖሩ ነበር ይላሉ፡፡ እነዚህ ህገ ወጥ ወራሪዎች መሰረቱን የጠበቀ ቪላ ቤት ሰርተው እያከራዩ ሲጠቀሙም እንደቆዩም ያስረዳሉ፡፡

በወረገኑ በመባል በሚታወቀው አካባቢ በተደረገው ህገ ወጥ ግንባታን የማፍረስ እንቅስቃሴ እንደታየው አብዛኛው ገንቢዎቹ በክልሎች እየኖሩ በአዲስ አበባ መሬት ለመያዝ በሚል የወራሪነት ስሜት የተፈፀመና መሀል ከተማ መኖሪያ ቤት እያላቸው የተሳተፉ እውነታ እንዳለ በጥናት ተረጋግጧል፡፡ በህገወጥ መሬት ከያዙ መካከል ለአንድ ካሬ ሜትር እስከ 1 ሺህ 500 ብር በማወጣት እሰከ ሶስት መቶ ሺህ ብር ከደላሎች በመግዛትና ከዛም በላይ ወጪ በማድረግ በብሎኬት ሳየቀር ገንብተዋል፡፡ ይህንን ሂሳብ በጉዳዩ የተሳተፉ አካላት በዝቅተኛ የኑሮ ደረጃ ላይ የሚኖሩ የህብረተሰብ ክፍሎች መሆናቸው አያሳይም፡፡ ቁጥሩምን ይሁን ምን በመዋቅራችን ውስጥ የሚገኘው አመራርና ፈፃሚ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ መንገድ እንዲሁም የፀጥታ ሀይሉም ጭምር በመሬት ወረራው ተሳትፎ የተገኘበት ሁኔታ ነው የነበረው፡፡ በዚህም ችግሩን በቁርጠኝነት በመታገል መሰረታዊ ለውጥ ለማምጣት በሚደረገው ጥረት ስራውን አወሳስቦት እንደቆየ አቶ ታምራት ይናገራሉ፡፡

በእርግጥ እላፊ ጥቅም ለማግኘት በማስላት ነው ሊባል በማይችልገፋፍቶት የተሰማራ ወራሪና ኪራይ ሰብሳቢ ነው፡፡ ቁጥሩ አነሰም በዛም የድርጅታችንና የመንግስት መዋቅር አካላትም በህገወጡ ተግባር ተሳትፈውበት መገኘቱ ደግሞ መዘንጋት የለበትም፡፡ በመሆኑም በህገወጥ ወራራና የመከላከል ስራ ሌሎች አከባቢዎችም መጀመሪያ የድርጅትና የመንግስት አካላት ላይ የመጀመሪያ እርምጃ በመውሰድ የድርጅት መዋቅሩና የመንግስት መዋቅሩ ከሚያልፈሰፍሱ አረሞች ማጥራት ይገባል፡፡ በጥቂት የድርጅት አባላትና የመንግስት ፈፃሚ የሆኑ ሌቦች የድርጅታችንና የመንግስት ክንፉ የማስፈፀም አቅሙ መፈተን የለበትም”” በመቀጠል በወረገኑ እንደታየው በቀጣይ የከተማ መሬት ፍላጎት ይጨምራል በሚል ስሌት /speculation/ ከአርሶ አደሩ ብጥቂት ብሮች መሬትን በመግዛትና በመገንባት ቤቶቹ ግን ሰው የማይኖርባቸው ባለቤቶቹ በሌላ አከባቢ የሚኖርባቸው ቤቶች ላይ የቅድሚያ ትኩረት ሰጥቶ እርምጃ መውሰድ የገባል፡፡ አብዛኛው ህዝብ በመዋቅራቸንና በሃብታሞች ላይ የማያዳግም እርምጃ እንደምንወስድ በተግባር ሲታይ አብዛኛው ህዝብ/ በህገወጥ ቤት የገነባም ጭምር/ ከህግ ጎን እንደሚሰለፍ አያጠራጥርም”” በወረገኑ በመጀመሪያ በነበሩ ሁለት ቀናት ኪራይ ሰብሳቢዎች ጫጫታ ለመፍጠር እንኳን ቢሞክሩ ቀጥለው በነበሩ ቀናት ግን ህዝቡ ራሱ በማፍረስ ንብረቱን ያነሳበት ሁኔታ ነው የታየው፡፡

በእርግጥ የአቅም ውስንነት ለችግሩ መባባስ ምክንያት ሆኖ ይሆን?

“በከተማችን ከሚገኙ 10 ክፍለ ከተሞች ውስጥ በቆዳ ስፋቱ ቀዳሚ የሆነው የቦሌ ክፍለ ከተማ ሲሆን 12 ሺህ ሄክታር መሬት ስፋት አለው፡፡ በመሆኑም የቦሌ ክፍለ ከተማ እንደቆዳ ስፋቱ የሰው ሀይል የመቆጣጣር አቅምና ግብአት መሟላትን በተለየ አግባብ ይጠይቃል፡፡” ይላሉ ዋና ስራአስፈፃሚው፡፡

የወረዳው አስተዳደርም ህገ ወጥነትን ለመከላከል በየጊዜው ባልተደራጀ መንገድ የማፍረስ ተግባራቱን ሲያካሂድ እንደቆየ የገለፁት የወረዳ 12 ዋና ስራ አስፈፃሚ ወ/ሮ ልክነሽ ተገኔ ናቸው፡፡ በተለይ ህገ ወጥነቱና የመሬት ወረራው ጉዳይ በዚህ አመት ብቻ የተከሰተ ሳይሆን ችግሩ እየተንከባለለ መምጣቱ ይታወቃል፡፡ በተለይ ወረዳ 12 ሰፊና ወረገኑ ተብሎ የሚጠራው ቀጠና ደግሞ ከመሃል ወረዳው የራቀ በመሆኑ ከስፋቱና ከርቀቱ አኳያ ቀን በቀን ለመከታተል አስቸጋሪ ነው በማለት የክትትልና መከላከል ስራው አስቸጋሪ እንዳደረገው ያሰምሩበታል፡፡

በወረገኑ አካባቢ ያለውን የመሬት ወረራ ለየት የሚያደርግበት ሁኔታ አለ፡፡ 50 ሄክታር የሚጠጋ መሬት በአርሶ አደሩ እጅ ተይዞ ለእርሻ ማሳነት ሲያገለግል የቆየ ሲሆን አንድም ህጋዊ መኖሪያ ቤት አልነበረውም፡፡ ለአካባቢው አርሶ አደር በሚል የተከፈተች አንድ ትምህርት ቤት መኖሯ ነው በህጋዊ መንገድ በመንግስት የሚታወቀው፡፡ ከአየር መንገድ ጀርባ ተነሰቶ አዲሱን የጎሮ ፈጣን መንገድ ተከትሎ መንግስት እንደሌለው ሀገር በስፋት የተወረረና በክፍለ ከተማው ከሚገኙ ወረዳዎችም ህገ ወጥነቱ ስር ሰዶ የቆየበት ስፍራ ነው፡፡